تاریخچه مدیریت پسماند – سبزبین صنعت پایا

تاریخچه مدیریت پسماند

سیستم مدیریت پسماند شهري به معناي امروزي آن، در دهه 1930 در کشورهاي صنعتی پدید آمد. تا دهه 1970 به پسماند به عنوان « دورریز » نگاه میشد و در این شیوه ها معایب متعدد بهداشتی، محیط زیستی، اقتصادي و زیبایی شناختی وجود داشت .که در سایه تحولات تکنولوژِي و افزایش آگاهی های عمومی سیستم هاي جدید مدیریت پسماند در کشورهاي صنعتی و سایر کشورهاي دنیا به تدریج توسعه یافت. در این دگرگونی ها توجه به مسائل زیست محیطی و شرایط سیاسی و اقتصادي آن، مسائلی نظیر صرفه جویی در مصرف مواد و انرژي و بازیافت آنها از پسماند شهري به طور جدي مورد توجه قرار گرفت و به مرور زمان فرآیند پردازش و بازیافت پسماند جایگاه کلیدي تري در مدیریت پسماند پیدا کرد. در دهه هشتاد و نود میلادي، مسئله توسعه پایدارمطرح شد و صاحبنظران به این نتیجه رسیدند که بدون لحاظ کردن سه جنبه ي اقتصادي، محیط زیستی و اجتماعی، نمیتوان امید داشت که منابع محدود کره ي زمین پاسخگوي نیازهاي نسل هاي بعدي نیز باشد.
شروع مدیریت پسماند در ایران را میتوان مصادف با تاسیس اولین شهرداري در کشور در سال 1290 دانست. بدیهی است که در آن زمان در ایران نیز همانند سایر نقاط دنیا، پسماند ماده اي زائد تلقی میشد که تنها لازم بود از محیط زندگی انسانها دور شود؛ بنابراین در نقاط پرجمعیت ایران مشکلاتی مشابه آنچه ذکر شد به وضوح مشاهده میشد. از اوایل دهه 1360 با فعالیتهایی که شهرداري ها در شهرهاي بزرگ براي گسترش و توسعه ي خدمات شهري آغاز کردند، نشانه هایی از تحول در سیستم مدیریت پسماند در ایران مشاهده شد. پس از آن و تا به امروز گرچه تلاشهاي فراوانی براي ارتقاي شیوه هاي مدیریتی و تشکیلاتی و سازماندهی انجام گرفته است و پیشرفت هاي مشهودي در همه زمینه ها مشاهده میشود، اما هنوز با سیستمهاي مدیریت پسماند در کشورهاي صنعتی دنیا فاصله قابل توجهی وجود دارد.

تعریف پسماند

بر اساس تعریف سازمان همکاري اقتصادي و توسعه (OECD) پسماند عبارت است از “موادي اجتناب ناپذیر ناشی از فعالیتهاي انسانی، که در حال حاضر و در آینده نزدیک نیازي به آن نیست و پردازش و یا دفع آن ضروري است.” برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) پسماند را اینگونه تعریف میکند:”اشیایی که مالکشان آنها را نمیخواهد، یا نیازي به آنها ندارد، یا از آنها استفاده نمیکند و به پردازش و یا دفع نیاز دارد.”
پسماند محصول جانبی فعالیتهاي انسانی است. از لحاظ فیزیکی، پسماند حاوي همان موادي است که در محصولات مفید وجود دارد و تنها تفاوت آنها در بی ارزش بودن پسماند است. در بسیاري از موارد این بی ارزشی ناشی از مخلوط بودن و یا ناشناخته بودن این مواد در پسماند است. جداسازي مواد پسماند میتواند یکی از روشهاي افزایش ارزش مواد و پیدا کردن موارد کاربرد براي آنها باشد. به طور کلی رابطه معکوسی بین میزان اختلاط پسماند و ارزش آن وجود دارد.
پسماند از چند منظر میتواند دسته بندي شود: از نظر وضعیت فیزیکی (جامد، مایع، گاز)، از نظر کاربرد اصلی (بسته بندي، مواد غذایی و…)، از نظر مواد (شیشه، کاغذ و…)، از نظر ویژگیهاي فیزیکی (سوختنی کمپوست شدنی، بازیافتنی)، از نظر منشاء (خانگی، تجاري، کشاورزي، صنعتی و…) و یا میزان ایمنی (خطرناك، بیخطر). به پسماند خانگی و تجاري در مجموع، پسماند شهري (MSW) گفته میشود، که معمولاً کمتر از ده درصد کل جریان پسماند را شامل میشود (نود درصد بقیه عبارت است از پسماند کشاورزي، پسماند معدن کاوي، پسماند صنعتی و تولیدي، پسماند تولید انرژي، پسماند تصفیه آب و پسماند ساختوساز و تخریب).
پسماند خانگی همواره مسئله اي پیچیده در مدیریت شهرها بوده است. به علت دامنه گسترده مواد موجود در این پسماند (شیشه، فلز، کاغذ، پلاستیک، مواد آلی و…) و اختلاط کامل این مواد، مشکلات متعددي در مدیریت آنها بروز میکند. همچنین ترکیب پسماند در فصلهاي مختلف، در مناطق جغرافیایی مختلف و از کشوري به کشور دیگر و از شهري به شهر دیگر تغییر میکند و همین عوامل مانع از آن هستند که نسخه واحدي براي تمام شهرها پیچیده شود. پسماند تجاري و صنعتی معمولاً یکنواخت تر و در مقادیر بالاتر تولید میشود؛ بنابراین سیستم مدیریتی که بتواند پسماند خانگی را مدیریت کند، قطعاً توانایی مدیریت پسماند از منابع دیگر را نیز دارد.

اهمیت مدیریت پسماند

از لحاظ تاریخی، مهمترین ضرورتها در رابطه با پسماند، سلامت و ایمنی بوده است. به گونه اي که پسماند باید به نحوي مدیریت شود که حداقل خطر را براي سلامت انسان داشته باشد، اما جوامع امروزي نیازهاي گسترده تري را مطرح نمودند پایداري زیست محیطی (چرخه بازگشت مواد به طبیعت) از طریق بازیافت و استفاده مجدد آن و بازده اقتصادي از اهم آن است. در چارچوب این ضرورت ها مهمترین دلایل اهمیت مدیریت پسماند را میتوان به شرح زیر ارائه نمود.
– حفظ منابع طبیعی زمین: (از دهه 1970 ) به دلیل نگرانیها در مورد نرخ بالاي مصرف منابع محدود مواد و انرژي کره زمین.
– جلوگیري از آلودگی محیط زیست: آلودگی حتی در مقادیر کم آن باعث تغییر در وضعیت محیط زیست (اتمسفر، آب و خاك و..)میگردد و به طور حتم با ورود پسماند به چرخه طبیعت (مانند نشت شیرابه از محلهاي دفن به سفرههاي آب زیرزمینی و سایر موارد) محیط زیست به ویژه فضاهاي شهري دچار آسیب جدي می شود؛ لذا نیاز فوري به یک استراتژي جامع جهت مدیریت پسماند براي کاهش فشار وارد بر محیط زیست، با هزینه های مقرون به صرفه وجود دارد.
– اتخاذ رویکرد یکپارچه و جامع کاهش پسماند تولیدي و یا مدیریت پسماند تولید شده به روشی پایدار محیط زیستی و اقتصادي با توجه به سیستم جهان طبیعت و یا محیطهاي شهري نیز از ضرورتهاي توجه به مدیریت پسماند میباشد.
– برنامه ریزي و سامان دهی نظام مالی مراحل مختلف مدیریت پسماند یکی از مهمترین ضرورت توجه به سیستم مدیریت پسماند میباشد.